Nhằm khắc phục những hạn chế, bất cập trong các quy định trước đây cũng như để tăng cường việc công khai và kiểm soát việc kê khai tài sản, thu nhập, ngày 23/11/2012, Quốc hội khóa XIII (kỳ họp thứ tư) đã thông qua Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Phòng, chống tham nhũng và trong Luật, có bổ sung mới, có sửa đổi một số quy định về minh bạch tài sản, thu nhập, qua đó Chính phủ đã ban hành Nghị định số 78/2013/NĐ-CP ngày 17/7/2013 quy định chi tiết thực hiện về minh bạch tài sản, thu nhập thay thế Nghị định 37/2007/NĐ-CP và Nghị định 68/2011/NĐ-CP trước đây. Nghị định 78/2013/NĐ-CP có hiệu lực thi hành kể từ 05 tháng 9 năm 2013, nội dung Nghị định quy định rõ ràng, cụ thể  một số quy định bổ sung mới như: việc xác định tài sản tăng thêm, thẩm quyền yêu cầu giải trình, trách nhiệm của người giải trình, trình tự thủ tục của việc giải trình; quy định sửa đổi về trình tự, thủ tục kê khai tài sản thu nhập, công khai bản kê khai ; xác minh tài sản, thu nhập; xử lý vi phạm các quy định về minh bạch tài sản, thu nhập; trách nhiệm của cơ quan, tổ chức, đơn vị, cá nhân trong tổ chức thực hiện và mẫu bản kê khai tài sản, thu nhập. Qua đó có những quy định mới và sửa đổi bổ sung cần quan tâm tiếp cận nắm rõ trong quá trình thực hiện.

         Những nội dung mới: Quy định xác định tài sản tăng thêm, nghĩa vụ giải trình; thẩm quyền yêu cầu giải trình; trách nhiệm của người giải trình, qua đó:

         Người có nghĩa vụ kê khai tài sản, thu nhập phải giải trình theo Mẫu Bản kê khai tài sản, thu nhập về nguồn gốc tài sản của mình tăng, giảm trong kỳ kê khai khi có các loại nhà ở, công trình xây dựng, các quyền sử dụng đất khi tăng, giảm về số lượng, diện tích hoặc thay đổi về cấp nhà, công trình, loại đất; các loại tài sản Tiền (tiền Việt Nam, ngoại tệ) gồm tiền mặt, tiền cho vay, tiền trả trước, tiền gửi cá nhân, tổ chức trong nước, tổ chức nước ngoài tại Việt Nam mà tổng giá trị quy đổi từ 50 triệu đồng trở lên có tăng, giảm về số lượng hoặc thay đổi về chủng loại với mức giá trị tăng, giảm mỗi loại từ 50 triệu đồng trở lên so với kỳ kê khai trước đó và chịu trách nhiệm về tính chính xác, đầy đủ, trung thực, của những thông tin về nguồn gốc tài sản tăng thêm.

  Về thẩm quyền yêu cầu giải trình; trách nhiệm người giải trình cũng được quy định: Cơ quan, tổ chức, đơn vị có thẩm quyền có quyền yêu cầu người dự kiến được xác minh phải giải trình rõ việc kê khai tài sản, thu nhập của mình. Nội dung giải trình sẽ là căn cứ để kết luận về sự minh bạch trong kê khai tài sản, thu nhập hoặc là căn cứ quan trọng để định hướng nội dung xác minh. Trường hợp xét thấy nội dung giải trình của người dự kiến được xác minh đã rõ, có đủ căn cứ để kết luận về sự minh bạch trong kê khai tài sản, thu nhập thì người có thẩm quyền ban hành ngay kết luận mà không nhất thiết phải ban hành quyết định xác minh. Trong trường hợp người dự kiến được xác minh giải trình không đủ rõ, thiếu logic, bất hợp lý thì người có thẩm quyền ban hành quyết định và phân công cán bộ hoặc thành lập đoàn xác minh. Người có trách nhiệm giải trình, trong thời hạn 05 ngày làm việc kể từ ngày nhận được yêu cầu giải trình phải có văn bản giải trình, nội dung giải trình phải làm rõ tính chính xác, trung thực, đầy đủ, kịp thời trong việc kê khai tài sản, thu nhập, giải trình rõ nguồn gốc tài sản, thu nhập tăng thêm và những thông tin khác mà cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền yêu cầu và những thông tin khác có liên quan mà cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền yêu cầu. 

           Những quy định có sửa đổi, bổ sung:

          Về tài sản, thu nhập phải kê khai: Cơ bản giữ nguyên hầu hết quy định hiện hành về tài sản, thu nhập phải kê khai vì đã phù hợp với quy định của Luật Phòng, chống tham nhũng. Tuy nhiên, để khắc phục những vướng mắc trong việc xác định tài sản, thu nhập khi kê khai; tăng cường kiểm soát việc kê khai, nhất là đối với những tài sản thuộc diện Nhà nước quản lý (phải đăng ký sử dụng và được cơ quan nhà nước có thẩm quyền cấp giấy chứng nhận), Nghị định  quy định, phải kê khai cả các khoản tiền cho vay, tiền gửi các cá nhân, tổ chức trong nước, nước ngoài; tổng thu nhập trong năm; ô tô, mô tô, xe máy, tầu, thuyền và những động sản khác mà Nhà nước quản lý có tổng giá trị mỗi loại từ 50 triệu đồng trở lên; Nghị định quy định, phải kê khai các khoản nợ phải trả, nhằm bảo đảm sự minh bạch về nguồn của tài sản đã kê khai. Mẫu Bản kê khai tài sản, thu nhập: Để tạo điều kiện thuận lợi trong việc kê khai, công khai, đơn giản hóa các thủ tục không cần thiết, Nghị định 78 quy định thống nhất 01 Mẫu Bản kê khai tài sản, thu nhập cho mọi đối tượng phải kê khai, lược bỏ Mẫu Bản kê khai lần đầu, Mẫu Bản kê khai bổ sung.

         Luật Phòng, chống tham nhũng bổ sung quy định về công khai bản kê khai tài sản, thu nhập; đồng thời kế thừa Nghị định 68/2011/NĐ-CP theo đó, Nghị định 78/2013/NĐ-CP quy định rõ, cụ thể về hình thức, thời điểm công khai; phạm vi công khai Bản kê khai tài sản, thu nhập (tại Đ13, 14) để phù hợp với chủ trương về lấy phiếu tín nhiệm đối với một số chức danh lãnh đạo, quản lý theo Quy định số 165 QĐ/TW ngày 18/2/2013 của Bộ Chính trị, Nghị Quyết số 35/212/QH13 ngày 21/11/2012 của Quốc hội khóa XIII. Qua đó, Bản kê khai tài sản của Người có nghĩa vụ kê khai phải công khai trong cơ quan, tổ chức, đơn vị nơi người đó thường xuyên làm việc; người ứng cử đại biểu Quốc hội, đại biểu Hội đồng nhân dân phải công khai ở hội nghị cử tri; người dự kiến được bầu, phê chuẩn tại Quốc hội, Hội đồng nhân dân phải công khai với đại biểu Quốc hội, đại biểu Hội đồng nhân dân.

 Bổ sung về thẩm quyền yêu cầu xác minh tài sản; theo đó nêu rõ thẩm quyền yêu cầu xác minh của tổ chức, cá nhân đối với các chức danh cụ thể, đặc biệt là thẩm quyền yêu cầu xác minh của cơ quan thanh tra, Kiểm toán Nhà nước, cơ quan điều tra, viện kiểm sát và cơ quan, tổ chức có thẩm quyền khác trong trường hợp có kết luận người có nghĩa vụ kê khai có trách nhiệm liên quan đến hành vi tham nhũng. Để bảo đảm tính chính xác, khách quan, trung thực của kết luận về sự minh bạch trong kê khai tài sản, thu nhập, Nghị định quy định trong phạm vi, chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của mình, Thanh tra Chính phủ có thẩm quyền xác minh lại việc xác minh tài sản, thu nhập của cơ quan, tổ chức, đơn vị khi phát hiện có vi phạm pháp luật. Đây cũng là điểm mới, trong đó xác định chỉ Thanh tra Chính phủ có thẩm quyền xác minh lại mà không phân quyền là tạo tiền đề ban đầu cho việc tổ chức quản lý kê khai tập trung.

Nghị định quy định Bản kết luận về sự minh bạch tài sản, thu nhập được công khai trong cơ quan, tổ chức, đơn vị nơi người được xác minh làm việc; tại hội nghị cử tri nơi người được xác minh ứng cử đại biểu Quốc hội, Hội đồng nhân dân; tại kỳ họp hoặc Đại hội, nơi người được xác minh được đề cử để bầu, phê chuẩn.

        Trên đây là một số quy định mới và sửa đổi bổ sung có liên quan đến  minh bạch tài sản, thu nhập áp dụng năm 2013 thực hiện theo Nghị định 78/2013/NĐ-CP cần quan tâm tiếp cận trong quá trình thực hiện./.